در این مقاله مبحث مشتقات زبان عربی آموزش داده میشود. مجموعه وزن‌هایی ست که با دانستن آن‌ها در زبان عربی معنای کلمات را ساده تر کشف خواهید کرد. با ما همراه باشید.
جامد و مشتق در زبان عربی
قبل از ورود به موضوع مشتقات و توضیحات کامل درباره‌ی آن بیاید با تعاریف ساده و آکادمیک این دو کلمه آشنا شویم:
جامد: کلمه‌ای که از کلمه دیگری گرفته نشده است.
مشتق: کلمه‌ای که از کلمه دیگری گرفته میشود.
جامد مصدری و جامد غیر مصدری
همانطور که گفته شد. کلمه جامد کلمه‌ای‌ست که از کلمه‌ی دیگری ساخته نشده است! به زبان ساده: برای ساختن کلمه جامد از وزن‌ها استفاده نمی‌کنیم!
تشخیص کلمات جامد بسیار ساده است. آن‌ها معمولا حروف کمی دارند و میتوان تشخیص داد که اصیل‌اند و از کلمات دیگری ساخته نشده اند. در قواعد زبان عربی دو نوع کلمات جامد شناخته شده اند.
✅جامد مصدری و جامد غیر مصدری✅
جامد مصدری: جامد مصدری به مفاهیم انتزاعی و ذهنی اشاره می‌کنند و نمی‌توان آن‌ها را در دنیای واقعی با حواس پنج‌گانه حس کرد. همانطور که از نام این نوع جامدها مشخص است این کلمات ریشه مصدری دارند.
جامد غیر مصدری: جامد غیر مصدری یا اسم ذات، بر چیزهای محسوس دلالت دارد؛ یعنی میتوان آن‌ها را با حواس پنج‌گانه حس کرد و درست برعکس نوع اول این نوع جامد ریشه مصدری ندارد.
به مثال‌های زیر توجه کنید و سعی کنید، نوع اسم جامد را مشخص کنید.
شجرة
حب
دفتر
قدم
رجل
توجه داشته باشید اگر این کلمه جامد با حواس شش گانه قابل حس باشد جامد غیر مصدری است. شما میتوانید با صرف کردن هر کلمه در قالب فعل هم به جواب درست برسید.
جامد غیر مصدری
جامد مصدری
جامد غیر مصدری
جامد مصدری
جامد غیر مصدری
شجرة
حب
دفتر
قدم
رجل
همانطور که در مثال‌های بالا مشاهده کردید کلمات جامد مصدری را میشود در قالب فعل قرار داد و کلمات جامد غیر مصدری نیز کاملا مشخص اند و ریشه ی مصدری ندارند.
اگر در خصوص اسم‌های جامد سوالی دارید میتوانید در این مقاله نظرات خود را برای ما ارسال کنید. همچنین در پایان این مقاله ویدئوهایی ست که با دیدن آن‌ها یادگیری مبحث اسم‌های جامد زبان عربی برای شما ساده تر و جذاب تر میشود. پس آن را از دست ندهید.
اسم‌های مشتق / مشتقات
همانطور که در تعریف بالا شنیدید!
⭐اسم مشتق از یک کلمه‌ی دیگر گرفته میشود، ریشه فعلی دارد، و وزن قابل تشخیصی دارد. ⭐
برای درک بهتر اسم مشتق در زبان عربی به قاعده کلمات همخانواده در زبان فارسی توجه کنید! این کلمات دارای چند حرف مشترک هستند که این اشتراک حروف باعث میشود که این کلمات معانی نزدیک به هم داشته باشند. حال تصور کنید هر وزنی که این ریشه کلمه در آن قرار میگیرد یک معنی مشخص و جدید داشته باشد! اسم‌های مشتق در زبان عربی وزنهای مختلفی دارند که هر وزن بر یک معنی خاص تاکید می‌کند!
انواع اسم‌های مشتق
وزنهای مشخص اسم مشتق هایی را میسازند که بار معنایی مشخصی دارند. به طور کلی اسم‌های مشتق را میتوان به شش دسته کلی تبدیل کرد.
(همانطور که میدانید دنیای زبان عربی بسیار گسترده است پس وزنهای بسیاری وجود دارد این شش وزن را میتوان مشهور ترین وزنهای اسم مشتق معرفی کرد.
اسم فاعل
اسم مفعول
اسم زمان ومکان
انواع اسم مشتق
اسم آلت
اسم تقضیل
صفة مشبه
در ادامه این مقاله به تک تک این وزن‌ها و اسامی مشتق میپردازیم.
اسم مشتق:
اسم فاعل
معني كلمه:
کلمه‌ای که در این وزن قرار میگیرد معنی “انجام دهنده‌ی یک کار” را میدهد. این وزن برای بسیاری از شغل‌ها و یا وضعیت‌های اجتماعی افراد و صفت‌ها به کار برده میشود.
مانند: لاعب: بازیکن؛ آموزگار معُلِّم؛ حکم دهنده: حاکم
ساخت اسم فاعل
دو وزن مشخص برای اسم فاعل وجود دارد: “ف ا ع ل” و “مُ ف عِ ل”
ثلاثی مجرد: ف ا ع ل
برای ثلاثي مزید: مُ ف عِ ل
برای ساختن یک اسم فاعل از ریشه فعل ( هر اسم مشتق از یک ریشه فعل ساخته میشود.)؛ ابتدا نوع فعل را تشخیص می‌دهیم. فعل ثلاثی مجرد ” به زبان ساده از سه حرف اصلی تشکیل می‌شد” را در فعل ماضی صیغه مفرد مذکر غائب برده و آن را به وزن فاعل انتقال می‌دهیم. به زبان دیگر سه حرف اصلی را در قالب وزن فاعل میگذاریم.
اسم فاعل از فعل ثلاثی مجرد:
کَتَبَ: کاتب
قَدَمَ: قادم
لَعِبَ: لاعب
قَتَلَ: قاتل
بَحَثَ: باحث
کَفَرَ: کافر
رَحَلَ: راحل
اگر فعل تشخیص داده شده بر باب ثلاثی مزید بود! باید آن را به فعل مضارع مفرد مذکر غائب برده! حرف “ی” را حذف کرده به جای آن “مُ” بگذاریم و برای سومین حرف اصلی حرکت کسره “ِ” بگذاریم.
به زبان ساده وزن: مُفعِل
اسم فاعل از فعل ثلاثي مزید:
یُدَرِّسُ: مُدَرِّس
یُعَلِّم: مُعَلِّم
یَستخدم: مُستَخدِم
یَشتَعِل: مُشتَعِل
یُتَرجِم: مُتَرجِم
یَختَرِع: مُختَرِع
يُفَتِح: مُفَتِح
اسم مشتق:
اسم مفعول
معني كلمه:
کلمه‌ای که در این وزن قرار میگیرد “چیزی یا کسی که کار بر روی آن انجام شده” را معرفی می‌کند. برای مثال مطلبی که نوشته شده، خوانده شده و یا پاک شده است! به زبان ساده اسم مفعول درست مانند صفت مفعول در زبان فارسی‌ست.
مانند: مکتوب: نوشته شده؛ مُخرَج: خارج شده؛ محذوف: حذف شده
ساخت اسم مفعول
دو وزن مشخص برای اسم مفعول وجود دارد: “م ف ع و ل” و “مُ ف عَ ل”
ثلاثی مجرد: م ف ع و ل
برای ثلاثي مزید: مُ ف عَ ل
برای ساختن یک اسم مفعول از ریشه فعل ( هر اسم مشتق از یک ریشه فعل ساخته میشود.)؛ ابتدا نوع فعل را تشخیص می‌دهیم. فعل ثلاثی مجرد ” به زبان ساده از سه حرف اصلی تشکیل می‌شد” را در فعل ماضی صیغه مفرد مذکر غائب برده و آن را به وزن مفعول انتقال می‌دهیم. به زبان دیگر سه حرف اصلی را در قالب وزن مفعول میگذاریم.
اسم مفعول از فعل ثلاثی مجرد:
نَصَرَ: منصور
قَتَلَ: مَقتول
رَحِمَ: مَرحوم
اگر فعل تشخیص داده شده بر باب ثلاثی مزید بود! باید آن را به فعل مضارع مفرد مذکر غائب برده! حرف “ی” را حذف کرده به جای آن “مُ” بگذاریم و برای سومین حرف اصلی حرکت کسره ” َ “ بگذاریم.
به زبان ساده وزن: مُفعَل
اسم مفعول از فعل ثلاثي مزید:
يُقَدِّر: مُقَدَّر
یُقَدِّم: مُقَدَّم
اسم مشتق:
اسم مبالغه
معني كلمه:
کلمه‌ای که در این وزن قرار میگیرد به عنوان صفتی برای مبالغه و وصف زیادی یک موضوع است. برای مثال: بسیار خیر، بسیار شکرگزار، بسیار مهربان. این صفت برای توصیف خداوند بسیار استفاده میشود.
مانند: علامة: بسیار عالم. غفور: بسیار آمرزنده
ساخت اسم مبالغة
برای اسم مشتق مبالغة، وزنهای مختلفی وجود دارد.
وزن فعّال
وزن فَعّالة
(حرف “ة” جزوی از این وزن اسم مبالغه‌ست و نشانه‌ی مونث بودن نیست.❌)
وزن فَعُول
وزن فِعِّيل
وزن مِفْعِيل
اسم مبالغه وزنهای مختلفی دارد که با به خاطر سپردن این چند وزن میتوانیم این نوع اسم مشتق را تشخیص دهیم. به مثال‌های زیر توجه کنید.
غفر: غفور
علم: علامة
غفر: غفور
قدس: قدّوس
صدق: صدیق
سکن: مسکین
اسم مشتق:
اسم مکان و زمان
معني كلمه:
کلمه‌ای که در این وزن قرار میگیرد اسم مکان و یا زمان شناخته میشود.
مانند: مسجد: مکان عبادت؛ مغرب: زمان غروب خورشید
ساخت اسم مکان و زمان
دو وزن مشخص برای اسم زمان ومکان وجود دارد: “م ف عَ ل ” و “م ف عِ ل”
وزن “م ف عَ ل” زمانی استفاده میشود که عین الفعل (سومین حرف ریشه کلمه) علامت فتحه ” َ “ داشته باشد.
وزن “م ف عِ ل” زمانی استفاده میشود که عین الفعل (سومین حرف ریشه کلمه) علامت کسره ” ِ “ داشته باشد.
با کمی دقت به ریشه فعل میتوانید وزن درست برای اسم زمان و اسم مکان را تشخیص دهید. در نظر داشته باشید تمامی کلمات مربوط به وقت و زمان و مکان در همین دو وزن خلاصه میشوند و باتوجه به سیاق جمله میتوانید تشخیص دهید که این اسم مشتق به مکان اشاره دارد و یا زمان.
به مثال‌های زیر توجه کنید.
دَرَسَ: مَدرِسة
شَرَقَ: مَشرِق
کَتَبَ: مَکتِب
اسم مشتق:
اسم تفضیل
معني كلمه:
کلمه‌ای که در این وزن قرار میگیرد با دو پسوند “تر و ترین” معنی میشود. این کلمه میان دو کلمه‌ی دیگر به قصد مقایسه می‌آید.
مانند: أکبر: بزرگتر. صغری: کوچکتر.
ساخت اسم تفضیل
دو وزن مشخص برای اسم تفضیل وجود دارد: “أفعل ” و “فُعلی”
وزن “أفعل” یک صفت مذکر است. این صفت برای موصوفی به کار برده میشود که مذکر است.
وزن “فُعلی” یک صفت مونث است. این صفت برای موصوفی به کار برده میشود که مونث است.
به مثال‌های زیر توجه کنید.
جَمَلَ: أصغر/ صغری
کَبَرَ: أکبر/کُبری
عَظَمَ: أعظم / عُظمی
اسم مشتق:
اسم آلت
معني كلمه:
کلمه‌ای که در این وزن قرار میگیرد “یک ابزار و یک وسیله ” را نشان میدهد.
مانند: نظارة: عینک؛ مکواة:اتو
ساخت اسم آلت
به طور کلی سه وزن اصلی برای اسم مشتق آلت وجود دارد.
وزن مِفعَل
وزن مِفعَلَة
وزن مِفعَال
کلماتی در زبان عربی هستند که به خودی خود اسم یک وسیله هستند و در وزن اسم آلت نیستند. مانند قلم، دفتر که در ابتدای مقاله به عنوان مثال‌هایی برای اسم جامد به آن‌ها اشاره شد. توجه فرمایید که اسم آلت جزو وزنهای آموزشی عربی متوسطه مدارس نمی‌باشد.
نظارة
مقبض
مطرقة
اسم مشتق:
اسم صفت مشبه
معني كلمه:
کلمه‌ای که در این وزن قرار میگیرد یک وزن ثابت در خود دارد.
مانند: شریف، فقیر
ساخت اسم صفت مشبه
صفت مشبه وزنهای بسیار مختلفی دارد اما چهار وزن آن بسیار مشهور‌اند.
وزن فَعِيل
وزن فَعِل
وزن فَعْل
وزن فَعْلَان
تشخیص اسم صفت مشبه میتواند چالش بر انگیز باشد اما میتوان آن را از روی این وزن‌ها شناخت.
به مثال‌های زیر توجه کنید:
عطشان
جمیل
جبان
شجاع
توجه داشته باشید اسم صفة مشبه کاربرد بسیاری دارد و همینطور نکات مختلفی را در خود جای میدهد.
نکته: وزن “أفعل” و“فعلی” برای رنگ‌ها وعیب‌ها زیر مجموعه اسم صفة مشبه قرار میگیرد.
أسود
سَوداء
أبیض
بیضاء
أحمق
حمقاء
⭐⭐⭐⭐⭐⭐⭐⭐⭐⭐
نکات گفته شده این مقاله یک توضیح کامل در خصوص اسم های مشتق در زبان عربی‌ست که میتوانید با مطالعه ی این مقاله به تک تک اطلاعات مورد نیاز خود در خصوص مشتقات برسید.
ویدئوهای زیر توضیحات مربوط اسم‌های مشتق را به جذاب ترین شکل ممکن در اختیار شما میگذارد.
لطفا نظرات خود را در خصوص این مقاله در اختیار ما بگذارید و همچنین این مقاله را برای دوستداران زبان عربی ارسال کنید.
هیچ دیدگاهی نوشته نشده است.