یکی از عناصر اصلی و کلیدی هر زبانی واژگان آن زبان است که به هر اندازه که گسترده‌تر و متنوع‌تر باشد، انسان آسان‌تر میتواند منظور خود را بیان کند و دیگران را متوجه خواسته‌های خود کند. از طرف دیگر با گسترش زندگی بشر همیشه پدیده‌های نو ظهوری در زندگی بشر قدم می‌گذارد که برای گفتگو راجع به آنها، انسان نیازمند واژه‌های جدید است. از این رو هر زبان زنده و پویایی با استفاده از شیوهای مختلف، واژگان جدید و مورد نیاز گویشوران خود را تامین می‌کند و البته زنده‌بودن خود را هم ثابت می‌کند. در ادامه با روش‌های خلق کلمات جدید در زبان‌ها به صورت کلی و در زبان عربی به شکل خاص آشنا خواهیم شد.
اشتقاق
حتما با موادی مثل بنزین، نفت، گازوئیل و غیره آشنا هستید. همانطور که می‌دانید تمامی این مواد از نفت خام مشتق شده است ویا مواد غذایی چون پنیر و کره و خامه همگی از مشتقات شیر به حساب می‌آیند. به فرایند گرفتن چیزی از چیز دیگر، اشتقاق گفته می‌شود که این کار موجب بالا رفتن تنوع و در نتیجه لذت بخش‌تر شدن زندگی می‌شود. زبان‌ها هم از ترفند کارآمد اشتقاق بهره می‌برند. در زبان عربی مثل بسیاری از زبان های دیگر، یکی از مرسوم ترین شیوه‌های ساخت کلمات جدید، شیوه اشتقاق است که البته شکلهای متنوعی دارد.
انواع اشتقاق
اشتقاق صغیر: که در آن کلمات مشتق شده با اصل خود از نظر معنا، تعداد حروف و ترتیب حروف هم‌خوانی کامل دارد. مثل: عِلم، عالِم، معلم، معلوم، علوم و… که همگی از سه حرف اصلی (ع ل م) مشتق شده است.
اشتقاق کبیر: در این نوع از اشتقاق، کلمات مشتق شده با اصل خود از نظر معنا و حروف هم‌خوانی کامل دارد ولی از نظر ترتیب داری اختلاف هستند . مثل: حَمد و مَدح که هر دو از (ح م د) مشتق شده است و یا کلماتی همچون مَلِک و کَلِمَ و لَکِمَ که همه از ( ک ل م) مشتق شده اند.
اشتقاق اکبر: که در آن کلمات مشتق شده با اصل خود از نظر معنا فقط هم‌خوانی دارد ولی از نظر شباهت حروف فقط در دو حرف شباهت دارند. مثل: هَدَلَ و هَدَمَ و هَدَرَ که همگی به نوعی اشاره به پایین و فروریختن دارد. این نوع از اشتقاق باعث بروز ظرافت‌های بسیاری در زبان عربی شده است.
اشتقاق کُبّار: در این نوع کلمه مشتق شده از در هم آمختین مجموعه‌ای از کلمات به وجود می‌آید که از نظر معنایی کلمه بدست آمده برآیندی از کلمات مشتق شده از آنها می‌باشد. مثل بَسمَله که از چهار کلمه بسم+الله +الرحمن+الرحیم مشتق شده که به معنای بسم الله گفتن است. این نوع از اشتقاق دارای انواع متنوعی است که در قالب نَحت با آن آشنا می‌شویم.
تعریب
واردات ساده‌ترین روشی است که کشورها برای تامین ما یحتاج خود و رفع کمبودها از آن استفاده می‌کنند. البته بعضی وقتها کشورها به دلایل سیاسی، فرهنگی و یا اجتماعی مجبور می‌‌‌شوند تغییراتی را در شکل و ظاهر محصولات وارداتی ایجاد کنند. در زبان‌ها هم دقیقا با پدیده واردات کلمات و یا قرض‌گیری واژگانی روبرو هستیم که در زبان عربی با نام “الاقتراض اللفظی” شناخته می‌شود. در زبان عربی به دلیل اشتقاقی بودن (بر خلاف بسیاری از زبان‌ها) و مشخصه‌های صوتی خاص آن، کلمات دخیل یا کلمات خارجی وارد شده در زبان عربی قبل از استفاده باید عربی سازی شود.
یکی از نقاط قوت زبان عربی تعامل با همسایگان زبانی خود بوده و هست. زبانی که قابلیت دریافت واژه از زبان‌های دیگر را نداشته باشد مثل کشوری است که هیچ تعاملی در عرصه جهانی با دیگر کشورها ندارد و خواه ناخواه دچار انزوا خواهد شد. تعریب یا عربی سازی به معنای گذراندن واژگان اجنبی از فیلترهای صرفی–آوایی زبان عربی به منظور هماهنگ کردن آنها با کلمات و ساختارهای موجود در آن می‌باشد. می‌توان تعریب را نوعی رنگ آمیزی زبانی برشمرد که عموما با تغییر حرکت ویا تبدیل حروف و یا حذف یک یا دو حرف و یا حتی با اضافه حرف یا حروفی انجام می‌شود. مثل: دُستور به معنای قانون اساسی که از زبان فارسی گرفته شده و اصل آن دَستور می‌باشد و یا واژه برنامَج که معادل واژه برنامه در زبان فارسی است و یا کلمه اِبریق به معنای قوری که اصل آن واژه آبریز در زبان فارسی است و یا واژه دیباج که با اضافه شدن حرف جیم به آخر کلمه دیبا به دایره کلمات عربی راه پیدا کرده است.
نحت
نحت در معنای عمومی آن به معنای تراشیدن است در معنای اصطلاحی آن به معنای ساخت یک کلمه از ترکیب چند کلمه و یا حتی یک جمله است. مثل واژه الزَمکان که از ترکیب زمان و مکان بدست آمده و یا واژه رَکمَجه یا موج سواری که از عبارت (رکوب الأمواج) حاصل شده است. ابزار نحت یکی از مهمترین ابزارهای کوتاه کردن واژگان و رشد دایره واژگانی زبان عربی است. نحت هم دارای انواع گوناگونی می‌باشد مثل نحت نسبی مثل طَبَرخزی (طبرستان+ خوارزم) یا نحت وصفی مثل ضِبَطر (ضَبَطَ+ضَبَرَ) که به معنای شخص سفت و محکم می‌باشد و نحت اسمی مثل جُلمود (جَمُدَ + جَلَد) که به معنای استوار چون کوه است. جالب ترين نوع نحت نحت جمله است كه یک جمله در یک کلمه خلاصه می‌شود مثل حَوقَلَه که نحت لا حول ولا قوة إلا بالله است.
با آرزوی سودمند بودن این مقاله برای شما خواننده عزیز. با ثبت نظر خود و ارسال سوالات خود ما را در بهتر کردن مطالب یاری کنید.
هیچ دیدگاهی نوشته نشده است.